In de buurt van Vaassen kun je veel grafheuvels vinden. De ene valt meer op dan de andere en er zijn ook nogal wat verschillen in grote en functie.
Overigens zijn grafheuvels vrij algemeen op de Veluwe, je vindt ze op veel plekken, onlangs is met het citizen science project Erfgoed Gezocht een aantal nieuwe plekken ontdekt die nog moeten worden onderzocht.
Het zoeken naar grafheuvels kun je tegenwoordig vanachter je eigen computer doen via de site AHN.nl. Stel de laag in op AHN3 DTM – Hillshade en je krijgt een afbeelding als hieronder te zien.
De grafheuvels zijn op deze afbeelding te zien als kleine rondjes die linksboven licht zijn en rechtsonder donker. In de afbeelding hieronder heb ik ze weergegeven met gele rondjes. Ook zie je dat een aantal grafheuvels als clusters bij elkaar liggen. en van linksonder naar middenboven liggen de grafheuvels zelfs op een rechte lijn van Niersen in de richting van Epe. Wellicht heeft hier vroeger een prehistorische weg gelopen en lagen de grafheuvels langs die weg.
Wanneer we wat verder uitzoomen is de grafheuvellijn nog beter te zien, zoals op deze weergave van de Universiteit van Leiden, waarop een aantal grafheuvels zijn ingetekend. Rechtsonder in de afbeelding ligt Vaassen. Aan de kleuren in de afbeelding is de hoogte van het landschap af te lezen. Blauw ligt laag, geel wat hoger en rood het hoogst. Het object rechtsboven in beeld is de afvalberg aan de Vaassense Binnenweg, bij de Pollenveenseweg.
In een aantal grafheuvels zijn mensen begraven, in andere zijn de gecremeerde resten van mensen bijgezet. Het is nog niet duidelijk wie er in de grafheuvels werden begraven en bijgezet. Was dat alleen voor de hogere personen of voor iedereen. Uit grafgiften blijkt dat de personen een geloof in een hiernamaals hadden.
Alhoewel in de meeste grafheuvels na al die jaren geen menselijke resten meer worden gevonden, is er een uitzondering bij een van de grafheuvels bij de Galgenberg. Daarin trof professor Holwerda een wasachtige substantie aan die de beenderen gedurende de vele jaren heeft geconserveerd. Een interessant artikel over het onderzoek is op Academia te lezen.
Deze professor Holwerda kreeg overigens in het begin van de twintigste eeuw van koningin Wilhelmina de opdracht om de vele heuveltjes die ze aantrof in de nieuw aangekochte kroondomeinen te onderzoeken. Hij kwam groef in een aantal van die heuvels en kwam tot de conclusie dat het grafheuvels waren.
Momenteel zijn een aanzienlijk aantal grafheuvels beschermd als Rijksmonument. Ze zijn gerestaureerd en worden vrijgehouden van bomen, om te voorkomen dat de ondergrond teveel wordt verstoord door de wortels.
Uiteraard is er veel meer te vertellen en te lezen over grafheuvels, maar kijk daarvoor op de site van de historische vereniging Ampt Epe en lees hun blad.